Câu chuyện về sự chuyển đổi công nghệ nhanh chóng, đặc biệt là với các công cụ AI như ChatGPT, thường làm chúng ta tin rằng chúng ta đang ở bên bờ vực của một cuộc cách mạng số. Tuy nhiên, những bài học từ quá khứ, như sự nổi lên và suy tàn của Napster đã gợi ý một cách tiếp cận thận trọng hơn đối với những dự đoán như vậy.
Đối với những người không biết thì Napster hoạt động từ năm 1999 đến 2002, đã làm thay đổi cách phân phối âm nhạc thông qua dịch vụ chia sẻ tập tin (file) ngang hàng. Cơ chế của nó rất đơn giản: người dùng tải lên nhạc từ đĩa CD lên máy tính của họ, và thông qua Napster, những bản nhạc này trở nên tự do tải xuống. Quá trình này, được ví như việc tạo và phân phối vô số băng cassette, đã đặt ra một mối đe dọa lớn đối với ngành công nghiệp âm nhạc, thách thức luật bản quyền hiện hành và đặt ra câu hỏi về tương lai của việc tiêu thụ và phân phối âm nhạc.
Nhiều người tin rằng công nghệ truyền thông mới sẽ không thể tránh khỏi việc tái định hình các ngành công nghiệp và rằng luật bản quyền sẽ cần phải thích nghi. John Perry Barlow, một thành viên sáng lập của Electronic Frontier Foundation, đã đặt câu hỏi về sự tồn tại thực sự của “cái chai” để chứa “bóng ma” của những thực tế kỹ thuật số mới.
Phản ứng lại, Hiệp hội Công nghiệp Ghi âm Mỹ (RIAA) đã khởi kiện hàng loạt vụ án chống lại Napster, các bản sao của Napster, và thậm chí cả người dùng cá nhân. Những trận kiện này, mặc dù không chấm dứt hoàn toàn việc chia sẻ file, đã làm thay đổi quỹ đạo của tương lai âm nhạc số. Chúng đã thêm vào một lớp không chắc chắn cho âm nhạc “pirate” và làm cho mô hình kinh doanh bền vững cho các trang web chia sẻ file trở nên khó khăn.
Và tất cả những bối cảnh trên lại thay đổi một lần nữa khi Steve Jobs thương lượng với các hãng ghi âm lớn, dẫn đến kỷ nguyên của iTunes và iPod, tiếp theo là iPhone và các nền tảng phát nhạc trực tuyến như Spotify. Chuỗi sự kiện này đã đi chệch hẳn so với tương lai mà người ta tưởng tượng trong thời kỳ hoàng kim của Napster.
Cuộc tranh luận hiện tại xung quanh trí tuệ nhân tạo sáng tạo, đặc biệt là ChatGPT, phản ánh những phát triển trước đây. Giống như Napster, ChatGPT nhanh chóng trở nên phổ biến và hoạt động trong một khu vực pháp lý màu xám, đặt ra các câu hỏi về vi phạm bản quyền và sử dụng hợp lý. Hậu quả pháp lý tiềm tàng là phức tạp và chưa được giải quyết.
Tình huống này nhắc nhở chúng ta về câu nói của Mark Twain: “Lịch sử không lặp lại, nhưng nó thường có vần điệu.”
Những người truyền bá AI thường cho rằng công nghệ như ChatGPT đã xuất hiện và không thể tránh khỏi. Bạn không thể đặt “bóng ma” này trở lại vào “chai”. Nếu luật bản quyền lỗi thời mâu thuẫn với hành vi “scraping” của các mô hình ngôn ngữ lớn, thì luật bản quyền của chúng ta chắc chắn sẽ cần phải thích nghi.
Và với họ, tôi chỉ có thể nói: Hãy nhớ đến Bóng ma của Napster. Chúng ta không sống trong tương lai mà dường như chắc chắn trong kỷ nguyên Napster. Chúng ta không cần phải sống trong tương lai mà người truyền bá AI hôm nay cho là chắc chắn. Hiện tại, chính ChatGPT là một dự án lỗ vốn, mất lỗ với mỗi câu hỏi. Có thể nó sẽ trở thành một Amazon khác, biến lỗ ban đầu thành quyền lực độc quyền. Nhưng cũng có thể nó sẽ trở thành một WeWork khác, một công ty đã thổi phồng dự báo doanh thu của mình đến mức không thể cân bằng được trong thị trường cho thuê hiện nay.
Hãy nhớ rằng chỉ cách đây một hoặc hai năm, tương lai không thể tránh khỏi của âm nhạc và nghệ thuật được cho là Web3 và blockchain mạnh mẽ. NFT không chỉ là biên lai cho những bức tranh của khỉ hoạt hình, mà còn là một cơ chế thanh toán mới giúp tài trợ cho nghệ sĩ. Toàn bộ sự việc biến mất khi bong bóng tiền điện tử vỡ. Những tương lai số là những thứ mong manh.
Bóng ma của Napster nhắc nhở chúng ta rằng con đường của công nghệ không phải là điều đã định trước. Mặc dù các nhà phá cách kỹ thuật số như Uber đã tạm thời lách qua các quy định, nhưng luật bản quyền thường bắt kịp nhanh hơn. Tương lai của bất kỳ công nghệ nổi lên – đặc biệt là khi nó đe dọa các ngành công nghiệp hiện tại – sẽ không phải là điều chắc chắn.
Khi các ngành công nghiệp sáng tạo trải qua quá trình đàm phán lại, việc đưa ra tiếng nói của các nghệ sĩ và người sáng tạo trong việc hình thành tương lai là rất quan trọng, đảm bảo rằng sự tiến bộ công nghệ mang lại lợi ích cho tất cả các bên liên quan.
Tham khảo: wired.com
Hình minh hoạ: ChatGPT4
